اگر به دنیای نجوم تازه وارد شده‌اید و از خواندن در مورد ستارگان لذت می‌برید، آشنایی با انواع تلسکوپ می‌تواند برای شما کاربردی و مفید باشد. تلسکوپ‌ها، انواع مختلفی دارند، اما به طور کلی در یکی از 3 دسته تلسکوپ‌های شکستی، تلسکوپ‌های بازتابی و تلسکوپ‌های ترکیبی یا کاتادیوپتریک‌ها قرار می‌گیرند. در حالی که ممکن است اصطلاحات خاص دیگری مانند “دابسونی” یا “اشمیت-کاسگرین” را بشنوید، بیشتر این اصطلاحات در واقع گونه‌هایی از همان سه نوع اصلی هستند. انواع تلسکوپ ویژگی‌های خاص خود را دارند و هر کدام مزایا و معایبی نسبت به دیگری دارند، به‌ویژه زمانی که قرار است بر اساس اهدافتان آن‌ها را انتخاب کنید. در این مقاله، به بررسی انواع تلسکوپ و ویژگی‌های محبوب‌ترین آن‌ها می‌پردازیم و با مزایا و معایب هر کدام آشنا می‌شویم. با ما همراه باشید.
انواع تلسکوپ و بررسی نحوه کار آن‌ها
انواع تلسکوپ به طور کلی به 3 دسته تقسیم می‌شوند:
- تلسکوپ شکستی
- تلسکوپ بازتابی
- تلسکوپ ترکیبی (تلسکوپ کاتادیوپتریک)
در ادامه با هر یک از این 3 نوع تلسکوپ بیشتر آشنا خواهیم شد.
1. تلسکوپ‌های شکستی
تلسکوپ‌های شکستی (Refractor Telescopes) یکی از انواع تلسکوپ است که از لنزهای طراحی‌شده ویژه برای متمرکز کردن نور ورودی و ایجاد تصویری استفاده می‌کنند که می‌توانید با چشم یا دوربین تلسکوپ مشاهده کنید. این تلسکوپ‌ها معمولاً نسبت به اندازه کلی خود طولانی‌تر هستند، زیرا نور باید در یک مسیر مستقیم از میان لوله تلسکوپ به سمت چشمی یا دوربین حرکت کند. هرچه لنزهای یک تلسکوپ شکستی بزرگ‌تر باشند، لوله نوری باید طولانی‌تر باشد تا تصویر به درستی متمرکز شود. طول و اندازه لنز یک تلسکوپ شکستی، به همراه این واقعیت که ساخت لنزهای بزرگ با کیفیت و دقت بالا برای سازندگان شیشه می‌تواند دشوار و پرهزینه باشد، باعث می‌شود که تلسکوپ‌های شکستی بزرگ‌تر نسبتاً گران‌تر شوند. بیشتر تلسکوپ‌های شکستی موجود در بازار نسبت به سایر انواع تلسکوپ کوچکتر هستند و همین موضوع آن‌ها را به یکی از قابل حمل‌ترین انواع تلسکوپ‌ها در بازار تبدیل می‌کند.
مسیر نور در تلسکوپ شکستی به این صورت است که نور از جسم آسمانی وارد لنز جلویی (شیئی) تلسکوپ می‌شود. لنز شیئی، نور را خم و آن را در یک نقطه متمرکز می‌کند. سپس، این نور از طریق لوله تلسکوپ به سمت چشمی یا دوربین هدایت می‌شود و تصویر در چشمی یا دوربین قابل مشاهده است. مسیر نور در تلسکوپ شکستی همواره مستقیم است و بدون انحراف از میان لوله تلسکوپ عبور می‌کند تا به نقطه فوکوس برسد.
با توجه به نوع لنزهای استفاده‌شده در اپتیک تلسکوپ، ممکن است در بزرگنمایی‌های بالا با پدیده‌ای به نام حاشیه‌رنگی مواجه شوید. این پدیده که به آن ابیراهی رنگی (Chromatic Aberration) نیز گفته می‌شود، زمانی رخ می‌دهد که طول موج‌های مختلف نور از یکدیگر جدا می‌شوند و با زوایای کمی متفاوت به چشم می‌رسند، و این باعث می‌شود که تصویری با رنگ‌های مجزا در لبه‌ها ظاهر شود. بیشتر تلسکوپ‌های شکستی ارزان‌قیمت از نوع “دوبلت” (doublet) هستند که ممکن است دارای حاشیه‌رنگی باشند، در حالی که تلسکوپ‌های شکستی “تریپلت” (triplet) برای حذف این مشکل طراحی شده‌اند.
با این حال، چه تلسکوپ‌های شکستی دوبلت و چه تلسکوپ‌های شکستی تریپلت، هر دو دارای ساختاری محکم هستند. لنزهای غیرقابل حرکت آن‌ها طراحی استوار و مقاومی را فراهم می‌کنند که نیاز به نگهداری زیادی ندارد و تنها نیاز به تمیزکاری گاه‌به‌گاه دارد. همچنین، تلسکوپ‌های شکستی یکی از محبوب‌ترین انواع تلسکوپ موجود در بازار امروز هستند.
1. تلسکوپ‌های بازتابی
تلسکوپ‌های بازتابی (Reflector Telescopes) از آینه‌ها استفاده می‌کنند که باعث می‌شود نور در زوایای مختلف درون لوله نوری بازتاب کند و مسیر کلی نور را طولانی‌تر کند. این موضوع معمولاً باعث می‌شود که تلسکوپ‌های بازتابی نسبت به تلسکوپ‌های شکستی با همان دهانه، کوتاه‌تر باشند، زیرا نور نیازی به حرکت در یک خط مستقیم برای طی کردن همان فاصله ندارد. با توجه به اینکه ساخت آینه‌های بزرگ معمولاً ارزان‌تر از ساخت لنزهای بزرگ است، تلسکوپ‌های بازتابی در مقایسه با تلسکوپ‌های شکستی، اغلب بسیار مقرون‌به‌صرفه‌تر هستند.
مسیر نور در تلسکوپ بازتابی به این صورت است که نور از جسم آسمانی وارد لوله تلسکوپ می‌شود و ابتدا به آینه اصلی که در انتهای لوله قرار دارد برخورد می‌کند. این آینه، نور را بازتاب می‌دهد و آن را به سمت آینه ثانویه که نزدیک به دهانه تلسکوپ قرار دارد هدایت می‌کند. آینه ثانویه نور را به سمت چشمی یا دوربین منحرف می‌کند، و در نهایت تصویر برای مشاهده یا ثبت آماده می‌شود. مسیر نور در تلسکوپ‌های بازتابی به دلیل استفاده از آینه‌ها به‌جای حرکت مستقیم، چندین بار در داخل لوله بازتاب می‌شود.
علاوه بر این، تلسکوپ‌های بازتابی مانند تلسکوپ‌های شکستی دوبلت دچار حاشیه‌رنگی نمی‌شوند. اگر به دنبال دریافت بیشترین ارزش در ازای دهانه بزرگ‌تر هستید، تلسکوپ‌های بازتابی گزینه بسیار خوبی هستند. این موضوع به‌ویژه برای تلسکوپ‌های دابسونی صادق است که دارای پایه‌های ساده و کاربرپسند به نام “راکرباکس” هستند.
تلسکوپ‌های بازتابی می‌توانند گزینه‌ای بسیار مقرون‌به‌صرفه و کارآمد باشند. این تلسکوپ‌ها در اندازه‌های متنوعی عرضه می‌شوند و می‌توانند در ابعاد بسیار بزرگ نیز طراحی شوند. با توجه به این موضوع، خرید بزرگ‌ترین تلسکوپ بازتابی که توانایی مالی آن را دارید، راهی کم‌هزینه برای دستیابی به تلسکوپی با دهانه بزرگ است. فقط مطمئن شوید که می‌توانید آن را به‌درستی نگهداری و حمل کنید، زیرا جابجایی آن‌ها ممکن است دشوار شود.
چند نکته مهم درباره طراحی تلسکوپ‌های بازتابی وجود دارد. به‌طور پیش‌فرض، تصویری که از طریق چشمی یک تلسکوپ بازتابی می‌بینید، وارونه خواهد بود. به همین دلیل، بهتر است از چشمی نشانگر تلسکوپ برای هم‌راستا کردن آن با اجسامی که قصد مشاهده‌شان را دارید استفاده کنید، قبل از اینکه مستقیماً از چشمی تلسکوپ نگاه کنید. بیشتر تلسکوپ‌های بازتابی مدرن همراه با یک تلسکوپ‌یاب یا نشانگر نقطه قرمز (نقطه‌یاب قرمز) عرضه می‌شوند، بنابراین احتمالاً نیازی به خرید جداگانه این تجهیزات نخواهید داشت.
علاوه بر این، تلسکوپ‌های بازتابی گاهی نیاز به فرآیندی به نام هم‌راستاسازی (Collimation) دارند که شامل تنظیم آینه‌های تلسکوپ بازتابی است تا مطمئن شوید که آینه‌ها در هماهنگی صحیح با یکدیگر قرار دارند. همه انواع تلسکوپ‌هایی که دارای آینه هستند ممکن است گاهی، یا حتی به‌طور مکرر، نیاز به هم‌راستاسازی داشته باشند. این فرآیند معمولاً فقط چند دقیقه زمان می‌برد، اما یک مرحله اضافی است که قبل از مشاهده آسمان شب باید انجام شود.
تلسکوپ بازتابی بزرگ اگر به‌درستی نگهداری شود، بهترین نوع تلسکوپ برای مشاهده اجسام کوچک یا دور با وضوح بالا است و برای دستیابی به رصد با دهانه بزرگ، گزینه‌ای بسیار مقرون‌به‌صرفه محسوب می‌شود.
1. تلسکوپ‌های کاتادیوپتریک
یکی دیگر از انواع تلسکوپ، تلسکوپ‌های کاتادیوپتریک (Catadioptric Telescopes) است که ترکیبی از مزایای اپتیکی لنزها و آینه‌ها را در یک ساختار فشرده و کارآمد ارائه می‌دهند، و نسبت به تلسکوپ‌های شکستی یا بازتابی با همان دهانه، کوچکتر و قابل حمل‌تر هستند. این امر به‌واسطه صفحه تصحیح‌کننده‌ای ممکن شده است که مسیر نور را خم می‌کند و آینه ثانویه منحنی که نور را به‌صورت داخلی بزرگ‌نمایی می‌کند. طراحی‌های مختلفی از این نوع تلسکوپ‌ها وجود دارد که از جمله آن‌ها می‌توان به اشمیت-کاسگرین (Schmidt-Cassegrains) و ماکسوتوف-کاسگرین (Maksutov-Cassegrains) اشاره کرد.
از آنجا که تلسکوپ‌های کاتادیوپتریک مانند تلسکوپ‌های بازتابی از آینه استفاده می‌کنند، نیاز به هم‌راستاسازی (collimation) دارند. با این حال، برخلاف تلسکوپ‌های بازتابی، این فرآیند نیاز به تکرار بسیار کمتری دارد. تلسکوپ ترکیبی اگر به‌خوبی نگهداری شود، می‌تواند سال‌ها بدون نیاز به هم‌راستاسازی کار کند.
اندازه کوچک و قابلیت حمل تلسکوپ‌های کاتادیوپتریک راحتی‌ای را فراهم می‌کند که در تلسکوپ‌های بازتابی با همان کلاس دیده نمی‌شود، و همین ویژگی آن‌ها را به بهترین تلسکوپ هم برای افرا مبتدی و هم برای منجمان حرفه‌ای تبدیل می‌کند.
انتخاب بهترین نوع تلسکوپ بر اساس نیازهای شما
با توجه به این مطلب و شناخت انواع تلسکوپ، فکر می‌کنید کدام تلسکوپ برای شما مناسب است؟ در اکثر موارد، شما احتمالاً به دنبال بزرگ‌ترین تلسکوپی خواهید بود که بتوانید آن را به قیمت منطقی بخرید و به‌راحتی حمل و نگهداری کنید. با این حال، ممکن است نیازهای خاصی داشته باشید که باعث شود یک نوع تلسکوپ خاص برای شما مناسب‌تر باشد.
اگر قصد دارید به رصد عمیق آسمان یا عکاسی وسیع از کهکشان‌ها و سحابی‌های دوردست بپردازید، تلسکوپ شکستی بزرگ انتخابی ایده‌آل برای شما خواهد بود.
اگر به درجه بالایی از انعطاف‌پذیری در آنچه مشاهده می‌کنید نیاز دارید، تلسکوپ‌های اشمیت-کاسگرین یا دیگر انواع تلسکوپ ترکیبی، گزینه‌های زیادی برای هدف‌گیری تجربه مشاهده و عکاسی شما فراهم می‌کنند.
با در نظر گرفتن مزایا و معایب و همچنین بودجه خود، باید قادر باشید تلسکوپی را انتخاب کنید که بیشترین لذت را از آسمان شب برای شما به ارمغان بیاورد.
شما می‌توانید برای خرید انواع تلسکوپ، از بخش محصولات سایت زیتازی، بهترین نوع تلسکوپ را بر اساس بودجه و نیازهای خود خریداری کنید.
سوالات متداول
اکثر تلسکوپ‌ها در یکی از سه دسته زیر قرار می‌گیرند:
تلسکوپ‌های شکستی (که از لنزها برای خم کردن نور و متمرکز کردن آن استفاده می‌کنند)، تلسکوپ‌های بازتابی (که از آینه‌ها برای بازتاب نور و متمرکز کردن آن استفاده می‌کنند) و تلسکوپ‌های کاتادیوپتریک یا ترکیبی (که از ترکیبی از لنزها و آینه‌ها استفاده می‌کنند).
تلسکوپ‌های بازتابی رایج‌ترین نوع تلسکوپ در میان منجمان آماتور هستند. این تلسکوپ‌ها دارای لوله‌ای پهن با یک آینه در قسمت پایین و یک چشمی در کناره هستند. آن‌ها تصاویر روشن و دقیقی تولید می‌کنند و برای مشاهده اجسام عمق آسمان مانند سحابی‌ها، کهکشان‌ها و خوشه‌های ستاره‌ای بسیار مناسب هستند.
تلسکوپی که می‌خواهید باید دو ویژگی اصلی داشته باشد: اپتیک باکیفیت و پایه‌ای پایدار و روان. با توجه به سایر فاکتورها، تلسکوپ‌های بزرگ‌تر تصاویر بهتری ارائه می‌دهند و استفاده از آن‌ها آسان‌تر است. اما قابلیت حمل و راحتی را هم نباید نادیده بگیرید — بهترین تلسکوپ برای شما آن است که واقعاً از آن استفاده کنید.
